Eerste schrijfsels, de start van een zoektocht

Een onderzoek naar onze (inheemse) rituelen 

Wat zijn de rituelen in Nederland? Zijn er nog rituelen? Zijn deze vergroeid tot iets anders.. en zo ja; wat is hun oorsprong? Mijn vraag komt voort uit de verwondering over dat we in een tijd leven waarin we allemaal lijken te weten dat het anders moet (richting de toekomst) en niet weten waar we vandaan komen. Kunnen we wel ‘voorwaarts’ richting ‘iets anders’ als we niet weten waar onze historie ligt? En wie we dan daadwerkelijk zijn? We weten vaak wel te benoemen wat we doen wanneer daar naar gevraagd wordt, en de vraag wie we zijn grijpt ons naar de keel. Het lijkt me prettig als we vanuit een weten waar we vandaan komen en welke rituelen daarbij horen, meer grond onder onze voeten ervaren, zodat de blik op de toekomst een gezonde bedding krijgt. Zonder goede wortels geen gezonde boom.. zoiets. De tijd die dit krijgen mag, is immens. Vanuit een tijdperk waarin we als vorm ‘haast’ hebben omarmd, mogen we ons rusten in sanctuaries, om de oude vorm te danken, tot stilstand te laten komen, uit te laten razen, te rouwen om wat niet diende, te rouwen om het loslaten van datgene dat zo vertrouwd heeft gevoeld, en een niet-weten te omarmen, alvorens we richting nieuwe vorm (en dus ook een ‘niet-oplossing’) bewegen. Een nieuwe vorm past wederom bij een nieuw tijdperk.. en is niet vast. Deze is altijd in transformatie. Deze in-between ruimte / momentums in tijd, zijn voor mij de momenten waarop we in onze cultuur rituelen uitoefenen. Samen komen om te verwelkomen, te omarmen, los te laten, te vieren en rouwen. Dat hoeft niet altijd in een samen-setting te zijn, maar dit is wel onderdeel van de zoektocht die ik aan wil gaan. Volgens mij hebben we allemaal zo onze dagelijkse rituelen met onszelf (al is het een kopje thee of koffie op momenten in de dag, tanden poetsen voor het slapen gaan, een terugkerend verplaatsen van en naar eenzelfde locatie, een kaars aansteken, etc) en die wil ik zeker ook betrekken, maar mijn focus ligt op het samen vieren van het leven. Dat kan ook in stilte met elkaar, maar het samen-aspect is wat mij fascineert. Wellicht nog iets meer omdat ik dat zelf weinig ervaar in mijn leven (met een toch zeer grote schare aan personen). En wel in andere culturen zie. Niet voor niets lijkt er in NL meer dan waar dan ook behoefte aan pilaren, zoals de kerk ooit was, en yoga / ikea / gamen / clubjes / shoppen op zondag / coaching-opleidingen / social media / botox en wenkbrauwlifts nu vervangen hebben. Let’s get to know ourselves again. 

invalshoeken:

- van geboorte tot graf 

- via het jaarwiel (we are ruled by the cyclical nature of our relationship to light)

- via de natuur en haar elementen 

- via het lichaam / levenswielen

- via de verticale lijn (dieren-tijd)

- via portalen

- via spiralen

ingangen:

- culturele antropologie boeken checken

- met (oude) mensen praten

- sjamanen spreken

uitgangen waar ik niets aan ophang:

- een boekje

- een podcast serie

- een set kaarten met ’native & contemporary rituals’

- een box met tools om bestaande rituelen nieuw leven in te blazen

- een serie dagen waarop eva en ik mensen meenemen in het uitvoeren van een ritueel

19 juni 2022:

ik typ in google de zoekterm ‘nederlandse rituelen’ in en een lijstje verschijnt met als titel: nederlandse tradities. Zijn weze ver weg van onze rituelen, dat we ze intussen tradities zijn gaan noemen? Hierbij de definities op dit moment:

Een traditie (Latijn: trádere, overleveren) is een gebruik of gewoonte die van de ene generatie op de andere wordt doorgegeven. De functie hiervan is het in stand houden van de maatschappelijke stabiliteit.

Een ritueel is een geheel van symbolen en bijhorende handelingen die bij een speciale gelegenheid voor sommige mensen een bepaalde betekenis hebben. Een ritueel is eigenlijk een manier van handelen die anders is dan andere handelingen, doordat ze krachtiger is en meer betekenis krijgt.

Goed, terug naar het lijstje dat google tevoorschijn tovert. Komtie: 

1. Pakjesavond en Sinterklaas

2. Koninginnedag en vrijmarkten

3. Stamppot

4. Fietscultuur

5. Beschuit met muisjes

6. Elfstedentocht

7. Carbidschieten

8. Zuinig zijn

9. Draaiorgelmuziek

10. Meidenmarkt Schoorl

11. Raad van Elf en Carnaval

Dit lijstje doet me eerlijkgezegd best wel pijn. Nummer 1 op de lijst is al jaren onderwerp van discussie en van nummer 11 heb ik zelfs nog nooit gehoord. Carnaval vier ik als echte Brabantse dan weer wel, zelfs nog zo goed als dat mogelijk is in Eindhoven op enigszins oorspronkelijke wijze. En zelfs dat is hard werken. Maar dit is ‘m dan, de lijst der lijsten. Dit ben ik, zijn wij. Koninginnedag, beschuit met muisjes en carnaval. Om te janken vind ik het.

Dus, let’s do something about it. Ik heb er zin in. Samen met Eva van Strien, de oorspronkelijkheid zelve. Bij haar komt er geen misplaatste haar tussen als het gaat om de werkelijke natuur van een handeling. Alles in onze cosmos heeft haar eigen plaats in de ketting, haar eigen tijd en ruimte, en haar eigen bedoeling. Zo ook rituelen dus. Eva heeft me geïntroduceerd tot de wondere wereld der sjamanen - 

Shamanism is a system of religious practice. Historically, it is often associated with indigenous and tribal societies, and involves belief that shamans, with a connection to the otherworld, have the power to heal the sick, communicate with spirits, and escort souls of the dead to the afterlife / Sjamanisme is het geloof van natuurvolkeren over de hele wereld. Zij ervaren de wereld om hen heen als verbonden, alles staat in verbinding met alles, niets is afgescheiden, niets staat los en niets staat op zichzelf.

- en me met enkele van hen in verbinding gebracht. Door te luisteren naar hun verhalen over oorspronkelijke rituelen en hoe zij verbinding maken met hun/de natuur, werd in mij een nieuwsgierigheid naar de oorspronkelijke rituelen van mijn cultuur wakker.

Ik heb een tijdje geleefd in Schotland, waar rituelen veel meer aan de orde van de dag zijn dan in NL. Wanneer ik in Frankrijk of Spanje ben, ervaar ik hetzelfde. Samenkomen, samen eten, samen vieren, via muziek etc. Gek genoeg ervaar ik sowieso een redelijke weelde aan rituelen in alle ons omringende landen, behalve in NL.. zijn wij dan als volk later in de tijd’ begonnen’? Hebben wij überhaupt nooit roots gehad en is dat de reden van onze kolonialisatie? We zijn er immers ‘altijd al’ op uitgetrokken.. of zijn we een samenraapsel van alle ons omringende culturen?

Ik besef me nu dat wij een cultuur van festivals organiseren hebben gemaakt. Wij ‘maken’ alles. Creatie, daar zijn we goed in. Iets doen vanuit de diepte, daar twijfel ik aan. We maken dingen graag, zodat we ze ok weer af kunnen breken, zoiets voel ik erbij. Willen we geen roots? Of hebben we ze nooit echt gehad? Zijn we als watervolk, zo dichtbij het water dat we te vloeibaar zijn om echt wortel te schieten.. en hebben we daarom geen rituelen? Maar andere dichtbij-water-volkeren hebben dan toch ook hun rituelen met en in het water.. hmmm.

Isa Kriens stelde zichzelf de vraag - in een podcast tijdens de corona pandemie - waarom wij de vraag ‘wie ben je’ zo ontzettend ongemakkelijk, beangstigend zelfs, vinden. Terwijl het de meest wezenlijke vraag der vragen is.. dé vraag waarop we een geweldig antwoord tot onze beschikking zouden mogen hebben. En exact dat antwoord.. dat hebben we vaak niet. Of het komt er hortend en stotend uit. Liefst met een vraagteken aan het eind. Omdat we het onszelf werkelijk afvragen.. wie ben ik? Mij lijkt het verdomde handig als we achterover slaan van elkaars antwoorden, verbluft door de grootsheid van onze wezens, de grootsheid van ons zijn, de pracht van onze liefde voor onszelf. En wat ik dan altijd voel: en via die liefde voor onszelf, een grootse liefde voor elkaar. Want wie zichzelf kent, en weet wat hem of haar te doen staat in dit leven, voelt geen spanning voor het weten en het doel en het leven van een ander. Dan voel je dat je een schakel bent, en dat iedere schakel ertoe doet. Even hard als je eigen schakel nodig is.

Ik denk trouwens dat het heel belangrijk is dat rituelen overal (mega) verschillend zijn. Zoals de aarde overal verschillend is, zijn ook de rituelen die overal ontspruiten en ‘nodig’ zijn op die plek, de bedoeling. Een ritueel rond de evenaar kan er nooit hetzelfde uitzien als een ritueel op de noordpool, simpelweg al door het gegeven dat er andere gewassen groeien en dus geeerd kunnen worden, de andere seizoenen anders verlopen (op de noordpool is de variëteit aan seizoenen überhaupt groter dan op de evenaar), de mensen daardoor een ander temperament hebben, de taal anders van structuur is, etc etc.

Een volgende zoektocht in google naar rituelen in NL, levert het volgende lijstje ‘gewoontes’ op:

1. Hagelslag en muisjes. 
2. Drop als snoep. 
3. Altijd zeggen hoe duur iets was. 
4. Koffiedrinken op een bepaald tijdstip. 
5. Klagen klagen klagen. 
6. Iedereen feliciteren als iemand jarig is. 
7. Fietsen x 1000.

Hmmm.. tja. What shall I say. Deze gewoontes doen iets minder pijn dan het lijstje tradities geloof ik. Ik had het er in de aanloop richting dit onderzoek ook al over met mijn vriend.. “dat koffie wel eens een verkapt inheems ritueel zou kunnen zijn”. En wij verbouwen niet eens koffiebonen! Hoe dan?! Mijn vriend zei me; “niet alleen koffie drinken, maar bij elkaar op de koffie gaan.. dát is Nederlands”. Inderdaad, gelijk heeft ‘ie. En dát momentje, daar gaat het mij om. Het samenkomen, het vieren van een moment. En het dan delen van elkaars leven. Op die momenten worden nieuwe ideeën verwelkomd, en oud zeer losgelaten. In die zin is Nederland kei traditioneel. Want we drinken een kopje koffie met elkaar. Iedereen, elke dag weer. Behalve ik. Want ik lust geen koffie. Zou mijn behoefte aan het ophalen van inheemse rituelen daarom zo groot zijn? Zou mijn oplossing schuilen in het dagelijks drinken van een kopje koffie? Tja, en dan wel ‘op de koffie’, dus niet met mezelf, zoals ik heerlijk kopjes thee alleen drinken kan.

Dat laatste doet me denken aan het Japanse ritueel van thee drinken, zoals een theeceremonie of Cha Dao omhelst:

Het doel van een Japanese theeceremonie is veelal het creëren van een relaxte sfeer en manier van communiceren tussen de gastheer/vrouw en de gasten. In diepste zin is het doel een zekere spirituele bevrediging door het drinken van Matcha thee en stille contemplatie of meditatie.

Cha Dao, translated as “the way of tea”, is an ancient practice with a long-standing lineage of tea sages, masters and teachers. It integrates tea as a plant, a beverage and a tradition as well as a medicine for the body, mind and spirit, and with that a dao, passed from a teacher to a student. (https://www.wellbeing.com.au/body/health/cha-dao-tea-drink-drinking-chinense.html)

The way of the tea.. dat alleen al. Waauw. Zoveel diepte, zoveel verhaal, zoveel openheid en mogelijkheid. “An ancient practice with a long standing lineage of teases, masters and teachers”. Veeg mij maar op. Ik hou daar dus van. Mijn naam Kim wordt in het oosten ook veel toegekend. Dat maakt me blij wanneer ik zo’n zin uit het oosten lees. Een lineage / lijntje / verbinding via mijn naam met deze oeroude wijsheid. Ik ben nog niet verloren. Whoop!

Wat ik me ook afvraag: zijn wij als multiculturele samenleving onderhevig aan een samenvloeien van rituelen van over de hele wereld? En zijn juist daarom in het verleden zovelen uit zovele windrichtingen naar NL toe gekomen. Niet vanwege een overschot aan banen / weelde (gezien vanuit een geldgedreven wereld) maar vanwege een leegte die gevuld diende te worden.. een barmhartigheid vanuit de hele wereld.. om ons te redden van de ondergang omdat wij onze roots dreigende kwijt te raken of ze simpelweg niet hebben? En zou daarom ook USA zo overspoeld zijn.. hoewel de rituelen daar bijna ritueel verbrand en opgedoekt zijn destijds. Zo verdrietig.

Een voortzetting van de zoektocht naar tradities in Nederland levert het volgende op:

- schutterswezen

- haring happen

- sportfolklore

- boerenfolklore

- liefdadigheidsfolklore

- 1 april

- valentijn

- moederdag

- vaderdag

- 4 & 5 mei

Een boek! Er is een boek over nieuwe feesten en rituelen in Nederland (Nieuw in Nederland - door Irene Strengs - https://meertens.knaw.nl/2012/04/09/nieuwe-feesten-en-rituelen-in-nederland/). Zou dit hele onderzoek dan overbodig zijn? Eens lezen..

De nieuwe feesten, zoals ze hier worden genoemd, zijn relatief jong in Nederland. Ze hebben elk een eigen ontstaansgeschiedenis, en zijn vaak niet gebonden aan een bepaalde locatie. Daarin verschillen ze van feesten zoals het Leidens ontzet, of de Spaarndammer Visserijdagen. Net als alle andere feesten en rituelen veranderen nieuwe feesten voortdurend. En misschien gebeurt dat bij deze feesten nog sneller omdat hun plek in de samenleving niet altijd zo vanzelfsprekend is. Stengs: “De opkomst en het verdwijnen van de Nationale Iftar is daarvan een voorbeeld. De iftar is het ritueel van het verbreken van de vasten tijdens de maand ramadan. Moslims nodigen niet-moslims uit om deel te nemen aan het ritueel. Hieruit is het idee ontstaan van de Nationale Iftar, een soort nieuwjaarsreceptie waarin de moslimgemeenschap zich presenteert aan de Nederlandse samenleving. Die heeft weer geleid tot het ontstaan van kleinere iftars in buurten. Ten slotte zijn deze buurtiftars overgegaan in het Ramadanfestival.”

Waauw. Zoals ik eerder sprak over Nederland festivalland.. en dat dat onze rituelen lijken te zijn momenteel, zo is het stukje hierboven daar een goed voorbeeld van. We lijken echt alles te ver-festivallen. Dat is het ritueel dat we kennen.. en dus overal opplakken. Interesting..

Ze heeft een andere invalshoek. Meer antropologisch en observerend / onderzoekend zegt iets me. Ik ben toch wel echt op zoek naar onze inheemse rituelen. En welke rituelen daaruit ontstaan zijn + een mogelijkheid tot het verdiepen en verweven / doorleven daarvan in onze huidige samenleving.

En dan nog even dit, door ritueeldeskundige Thomas Quartier - https://www.binnenlandsbestuur.nl/bestuur-en-organisatie/nederland-verzot-op-rituelen:

Nederland is volgens hem het eldorado van het ritueel geworden. Nadat veel wat naar ritueel riekte na de jaren zestig van de vorige eeuw stelselmatig – ‘orde was overbodig’ – werd afgebroken, is sinds de jaren negentig sprake van een revival. Quartier kan dat staven met zijn studie naar uitvaartrituelen, waarop hij vorig jaar promoveerde. ‘Het rationele, de gedachte van een volstrekt maakbare samenleving is tegen de grenzen aangelopen. Wat overbodige ceremonie was geworden, zijn we opnieuw gaan waarderen.’ De ommekeer kon niet opzichtiger in beeld worden gebracht dan door de begrafenis van clubeigenaar Manfred Langer van de It, wiens stoffelijk overschot in 1994 in een roze Chevrolet door de Amsterdamse binnenstad werd gereden.

Hmmm.. ik onderschrijf een erkennen en terughalen van rituelen bij uitvaarten waar hij over schrijft, maar een revival binnen de samenleving kan ik dat niet noemen. Naja, we moeten ergens beginnen. Wellicht is de dood dan zo gek nog niet.

Iets heel anders. Een ritueel is een performance. Een serie handelingen op exact dezelfde wijze uitgevoerd, waardoor… hmmm.. ja waardoor wat eigenlijk.. eens googlen:

Rituals are always associated with rites of passage that mark a transition from one status state to another. The extension of ritual performance to modern life has its most extensive expression in performance theory, especially …

(House of performance, over het begrip ritueel - https://hofp.nl/inspiratie/de-haka-van-house-of-performance/) .. Een ritueel, ja zo noem ik het. En nee, dat is niet zweverig. Rituelen helpen je om bewust los te laten wat je niet meer nodig hebt en ruimte te maken voor nieuwe dromen en ambities. Een ritueel is ook een mooie manier om tussen mensen de verbinding te bevestigen. Hoe sterk de verbinding is die een ritueel tot stand kan brengen wordt beïnvloed door de intentie van en de mate waarin deelnemers zich met het ritueel willen verbinden.

Rites of passages. Dat vind ik mooi. Het klinkt alweer dieper, gewortelder dan rituelen. 

- Artikel over rituelen, rites of passages en performances > https://family.jrank.org/pages/1412/Rites-Passage-Ritual-Performance-Rites-Passage.html

- Artikel over rites of passages > https://www.britannica.com/topic/rite-of-passage

A rite of passage is an important event or ceremony (ritual) that symbolises a person's moment of transition from one status to another. Also called a social transition.

Rites of passage foster a sense of renewal, since they mark the beginning of a new phase in our lives. They remind us that we are constantly evolving and that life is a transformative journey. On the other hand, they also provide a sense of belonging, since a rite of passage is always performed by and for a community. https://akomaunitycenter.org/what-are-rites-of-passage-and-why-are-they-so-important/

Na enig onderzoek kom ik tot de conclusie dat rituelen en rites of passages veel van elkaar weg hebben, maar toch wel wezenlijk verschillen van elkaar. Good to know. Een ritueel is de performance die wordt uitgevoerd tijdens een rite of passage. Daar komt het volgens mij op neer.

Waarom we blij worden van rituelen - iets met rust, reinheid, regelmaat. Dezelfde regelmaat als de natuur, die in ons DNA zit, zit in rituelen verscholen. Weten dat eenzelfde proces terugkerend is, geeft een rust, een vertrouwen, een basis (binnen een groep mensen) waardoor we de chaos die daaromheen leeft, óók kunnen verwelkomen en in verwondering aanschouwen.

Waauw, en weer een treurig besef. Wanneer ik google op native dutch rituals, krijg ik enkel hits van de winkel rituals. Geen enkele hit over inheemse rituelen.. dat zegt me voldoende over de importantie van deze queeste! (google suggestie: native death rituals.. say whaaaat!?)

En dan toch, ik vind een site met een summier zinnetje over ‘food customs and ceremonial occasions: 

The Dutch hardly ever invite people with whom they are not closely acquainted for dinner. Instead, coffee has a strong social significance. Neighbors often invite each other over for a cup of coffee with the invariable one cookie, and the morning coffee break at work is a sacred institution. Coffee-drinking rituals reveal the core meaning of the crucial Dutch word gezelligheid ("cozy," "sociable," or "pleasant").

Tja, daar moeten we het dus mee doen. Not. We’ve got work to do: ophalen die oorsprong.

Ik besef me ineens dat we naast dichtbij water, ooit een hout-land waren. Holtz-land (Duits for hout-land) > Holland. Toch wel flink wat roots ooit hier dus..

Bovenstaande doet me onderzoeken of er meer achter de benaming van ons land en onze taal schuilt (nederland, Holland, speaking dutch.. etc) en jawel, we hebben speaking dutch dus toch aan engeland en duitsland te danken, iets met een germaanse tongval.. en nog mooier: hoeveel spreken we in ons volkslied over andere landen, die we ook eren, aanhangen etc. Zijn we wel zo trouw aan onszelf? Blijkbaar niet. Kan daar die nuchterheid vandaan komen, de niet-borstklopperij.. het niet-pattriotisme dat hier heerst. Dan wordt inheemse gebruiken in ere houden natuurlijk ook een stukje minder belangrijk. Heeft ons loslaten van al dan niet bestaande rituelen te maken met onze reizigers-/veroveringsdrang? 

Hmmm.. nogwat onderzoek verder stuit ik op het volgende: The word Dutch as well as the word Deutsch for German have the same origin. It’s from the Dutch language in the Middle Ages, where “diets” meant : from the people. Dat klinkt ineens weer lekker inheems. Van duitsen bloed in ons volkslied zou dan dus niet betekenen - van duits bloed, maar van eigen bloed!

In een cirkel zitten is iets typisch nederlands, vooral op verjaardagen. Iets in mij kan dit enkel toejuichen - iets met een grootse liefde voor cirkels ;) - terwijl ik de cirkel meestal als eerste verlaat, om dat ik het haaaat. En appeltaart. Een grootse traditie.. en het bakken ervan ervaar ik als een ritueel.

Nederlandse tradities komen vaak voort uit van andere landen binnen gebrachte items.. als de tulp en de aardappel. Beide niet afkomstig uit NL > https://nicolezonderhuis.nl/native-dutch-inheems-hollands/

Zo zijn we zeer goed in adaptatie / aanpassen. Een eigenschap waardoor we onze eigenheid gemakkelijk hebben laten gaan. Daarnaast:

400 jaar Romeinse overheersing en 2000 jaar Christendom heeft ons veel laten vergeten van de kennis van onze voorouders. Net zoals andere inheemse culturen hadden wij hier in Nederland natuurlijk ook onze Goden en Godinnen, Nu zien wij dit alleen nog bij culturen die niet overheerst zijn of pas in de recente geschiedenis zijn veroverd.

Door andere culturen te bestuderen, door ervaren van ceremonies en rituelen, door weer te leren contact te maken met de ziel van de dingen, bomen, stenen, wateren leren we weer over onze cultuur.

We hebben op school geleerd dat ons land begon waar de geschiedenis opgeschreven werd; bij de Romeinen. Maar dat is onzin. We hadden een cultuur! Er leefden al duizenden jaren mensen.

Zij zijn onze voorouders.

Zijn wij verworden tot Nederland festivalland, omdat we onze inheemse cultuur / tradities / rituelen niet meer kennen? En een festival is in wezen een geweldig ritueel. Het heeft er alle kenmerken van. Gooi dat in de mix met drugs (want gedoogd in NL) en je hebt een rite de passage van jewelste!

.. de beleving vormt de échte kracht van festivals. Experience marketing done right! Een geheel van foodtrucks, zweefmolens, lasershows, het zonnetje en een mensenmassa die zich maximaal aan het vermaken is. Juist dat maakt dat de festivals zo intens in trek zijn. De bandjes en dj’s zijn natuurlijk ook mooi meegenomen.

Samenkomen dus. Het maakt niet uit hoe. Maar samen. Want dat missen we in NL.. de rest van het jaar. En je daarna herboren voelen.. ik heb vaak genoeg gedacht dat een festival hetzelfde effect op mensen heeft als naar een psycholoog gaan.. zo’n zelfde herboren gevoel kan dat opleveren.. van opluchting.. een nieuwe ademteug kunnen nemen.. allemaal voortkomend uit een loslaten van het oude en verwelkomen van het nieuwe. 

Rituelen nieuw leven inblazen. Ik heb er zin in. Maar ben ik wel realistisch? Wil ik iets initiëren dat gewoonweg niet in onze cultuur past, thuis hoort, ‘tijd voor is’ (mensen racen al door het leven, met moeite om een ‘moment voor zichzelf’ te ‘vinden’.. aaarghhh).. of mag dit een zoektocht voor mij/onszelf zijn, en daarmee inspirerend voor anderen.. meer hoeft het niet te zijn. JA. Voor mezelf. Beginnen bij dat eerste zaadje.